Durdu GÜNEŞ / Yazar

Bireyin varolması  ve toplumda bireylerin birbirine güvenmesinin altında iradaye saygı vardır. İradeye saygının olmadığı yerde insanlık gelişemez. Çünkü insan iradesiyle insandır. Bir toplumun gelişmişliği o toplumdaki güven duygusunun yüksekliği ile doğru orantılıdır. Bunu gerçekleştirmek ancak iradeye saygıyla mümkün olabilir.

Buradaki irade kavramını bir şeyi yapıp yapmamaya karar verme gücü ve bu gücün özgür olması ile istek dilek anlamında kullanıyorum.

Daha küçükken irademiz yok sayılır. Anne  baba çocuğu eleştirir. Ama çocuğa anne babayı eleştirme hakkı verilmez. Hemen terbiyesizlikle suçlanır. Çocuk kendi iradesini sağlıklı kullanmayı öğrenemez. Baskı ve korkuyla iradesinin dışında bir kişilik taşımaya başlar.

Okullarda veli toplantılarında öğretmenlerden öğrencinin durumu sorulur. Yani öğretmenin iradesi geçerli kabul edilir. Öğrencinin öğretmenle ilgili iradesi dikkate alınmaz. Karnelerde öğretmenin iradesi doğrultusunda davranış puanları verilir. Ama okul idaresi tarafından öğrencilerin de iradesine başvurularak öğretmenin davranışlarının değerlendirilmesi gerekmez mi?

İşyerinde performans değerlendirmesi  yöneticiler tarafından yapılır. Astın değerlendirmesi yani iradesi dikkate alınmaz. Bu nedenle bir hata olmuşsa hep alttakine yüklenir. Memurlukta “Amire saygısızlık disiplin suçu sayılmıştır.” Ama  amir tarafından “Memura saygısızlık” disiplin suçları  arasında sayılmamıştır. Oysa iradeye saygının ve irade değerlendirmesinin yukarıdan aşağı ve aşağıdan yukarı doğru karşılıklı olması daha olumlu sonuç verecektir.

İradeye saygısızlığın olumsuz etkileri nelerdir?

İradeye saygısızlık aynı zamanda bir empati yoksunluğudur. Psikopatların en önemli özelliği hiç empati yapmamalarıdır. Yani bu kişiler başkalarına acı verdiğini, zarar verdiğini hiç düşünemezler. Kötülük böyle bir özellikten doğduğuna göre bunun tam karşıtı empati yeteneği yüksek olması iyi insan halidir.

İradeye saygı göstermeyen insan önemli olabilir ama asla değerli bir insan olamaz. Önemli insan kavramını günlük kullanımda ünlü bilinen, popüler, makamı ya da serveti olan kişiler için kullanıyoruz. Herkes bunlarla fotoğraf çektirmek ister. Sosyal medyada bunu göstermek ister. Onlarında yanında durarak ben de önemden pay alıyorum demek ister. Oysa önemlilik dönemseldir. Zamanla hiç önemi kalmayabilir. Değerli insan ise insanlık değerlerini bilen, gözeten, onurlu, erdemli dürüst insandır. Değerli insan olmak daha zordur. İradeye saygı göstermeyen kişiler önemli kişilerden  (makam, servet ve şöhret sahibi) olabilir. Ama değerli kişilerden olamaz.

İradeye saygı göstermeyen kişiler dalkavukları çok sever. Çünkü dalkavuğun kendi iradesine sahip çıkmak derdi olmadığı gibi iradeye saygısı olmayan egemene alkış tutarak onun kendini önemli hissetmesini sağlar. İradeye saygısı olmayanlar, eskilerin tabiriyle “Mafevkine mutabassıs madunune müstebit” olurlar. Yani üstlerine karşı dalkavuk, astlarına karşı zalim.

İradeye saygı toplumsal bakımdan önemli olduğu gibi devlet yönetiminde de çok önemlidir. İradeye saygının olmadığı bir ülkede özgürlüklerden bahsedilemez. Çünkü özgürlük dediğimiz şey iradeyi kullanma özgürlüğüdür. Kölelerin iradesi kabul edilmediği efendilerinin iradesine bağlı olduğu için özgür değillerdir.