Durdu GÜNEŞ / Yazar

KAHVALTI: Kahve altı isim tamlamasnın ses düşmesiyle kahvaltı olmuş. Boş mideye kahve içmemek için altta gıdalar üstte kahve olsun istenmiş. Oysa sabah kahve altına değil çay altına gıdalar alınıyor. Çay altı olmasına ragmen kahvaltı kelimesi geçerliliğini koruyor.

HERHALDE: Her Farsça kökenli bir kelimedir. Bütün, tüm anlamını taşır. Hal ise durum, vaziyet demek. Herhalde her durumda demek olup kesinlik bildirirken bizde belki muhtemelen anlamında kullanıyoruz.

MUZİP: Kelimenin kökü Arapça azap kökünden geliyor. Muzip azap veren, azap çektiren anlamındadır. Oysa biz muzipliği şakacı, takılgan kişiler için kullanıyoruz.

OĞLAN: Eski Türkçede oğul kelimesi yavru çocuk demek. Oğlan ise an ekiyle oluşturulmuş kelimenin çoğul halidir. Yani çocuklar yavrular anlamındadır. Oğlan kelimesi sonradan cinsel istismar edilen çocuk anlamında kullanılmış. Hatta kelime “ulan” “lan” “la” şeklinde kısaltılarak argo bir hitaba dönmüştür.

ŞARAP: Arapça şrb kökünden gelen ve içeçek anlamında olan bu kelime alkolü içecek anlamında kullanılıyor. Aynı kökten gelen şerbet şekerli su, şurup ise ilaç anlamında kullanılıyor. İçiçek yer anlamına gelen meşrep kelimesi ise kökünden tamamen koparak huy, yaradılış, karakter anlamında kullanılıyor.

AMELİYAT: Arapça bir kelime olan “amel”in çoğulu iken yani işlemler ameller anlamına gelirken günümüzde “ Hasta üzerinde tedavi amacıyla uygulanan kesme ve dikme işlemi, cerrahi müdahale, operasyon” anlamında kullanılmaktadır.

MANGAL: Arapça mankal kelimesi nakledilen taşınabilir anlamına gelen bir kelimedir. Bizdeki karşılığı “Isınmaya, bir şey pişirmeye yarayan, sac, bakır veya pirinçten, türlü biçimlerde üstü açık ayaklı ocaktır.

HARF: Arapça bir kelimedir. Kök olarak sapmak, bozmak, tahrip anlamına gelmektedir. Tahrif, tahrifat kelimeleri da aynı kökten gelmektedir. Ancak kelime kök anlamından uzaklaşarak “ Dildeki bir sesi gösteren ve alfabeyi oluşturan işaretlerden her biri, kod” anlamında kullanılmaktadır.

NÜFUS:Arapça bir kelime olan nefs/nefes kelimesinin çoğuludur. Nefsler nefesler anlamındadır. Biz kelimeyi “Bir ülkede, bir bölgede, bir evde belirli bir anda yaşayanların oluşturduğu toplam sayı” olarak kullanıyoruz. Kelime kök olarak nefs ve nefesten ayrı düşmüş görünüyor.

MÜŞRİK: Arapça şrk kökünden geliyor. Aynı kökten şirket, ‘ortaklık’ şerik, ‘ortak’ müşterek, ‘ortaklaşa’ iştirak, ‘ortak olma’ teşrik, ‘ortak etme’ anlamlarına gelmektedir. Aslında etimolojik olarak müşrik şirket ortağı anlamında dünyevi bir anlam taşırken kelimeye dini bir anlam yüklenerek Allah’a ortak koşan kişi anlamında kullanılmaktadır.

ŞEMSİYE: Arapça kökenli bir kelimedir. Arapçada şems güneştir. Şemsiye ise güneşle ilgili, güneşlik anlamındadır. Araplarda genelde güneşten korunma söz konusu olduğundan gölge etmesi için şemsiye kullanılmaktadır. Bizde şemsiye güneşlik değil yağmurluk olarak kullanılmaktadır.

ESTAĞFURULLAH: Arapça bir kelimedir. Allah ve bağışlama, affetme anlamındaki mağrifet kelimelerinden meydana gelmiştir. Biri sizi övdüğünde gurura kapılma, kibirlenme ihtimaline karşı ‘Allah beni affetsin’ anlamında kişinin kendini frenlemesidir. Oysa günümüzde ‘aynen öyle’ ya da ‘beni mahcup ediyorsun’ anlamlarında kullanılmaktadır.

MEZAR: Farsça kökenli bir kelimedir. Kökü ziyarettir. Mezar ziyaret edilen yer anlamındadır. Biz mezarı ziyaret edilen yer değil, ölünün gömüldüğü yer anlamında olan Arapça kabir veya makber anlamında kullanıyoruz.

CASUS: Kelimenin kökü Arapça merak anlamındaki tecessüsten gelmektedir. Mütecessis merak eden araştıran anlamındadır. Casus kelimesi etimolojik olarak merak eden anlamında iken “Bir devlet veya kuruluşun gizli amaçları için çalışan kimse, çaşıt, ajan” olarak kullanılmaktadır.

SEMPOZYUM: Kelimenin kökü Yunancadır. Symposium içki partisi, işret meclisi anlamında kullanılmıştır. Sempozyum bize Fransızcadan geçmiştir. Sempozyum kelimesi Türkçede bilgi şöleni ve aynı konu üzerinde yapılan bilimsel toplantı anlamında kullanılmaktadır.

YAVUKLU: Türkçe kökenli bir kelimedir. Anadolu Türkçesinde nişanlı anlamındadır. Ancak günümüzde kelime kökünden saparak argoda sevgili anlamında kullanılmaktadır.