Vedat GÜNEŞ / Yazar

Berceste

Âkil isen can gözün aç, tut kulak bu sözüme

Bir değirmendir bu dünya, öğütür bir gün bizi (Cahidî)

* * *

Bu hafta iki kitaba dikkatlerinizi çekmek istiyorum. Bunlardan ilki Machiavelli’nin Hükümdar adlı kitabı, ikincisi ise Koçi Bey Risâlesi…

“Neden bu iki kitap birlikte?” Birlikte, çünkü Doğu kültürü ile Batı kültürü arasındaki farkı bu iki eser ortaya koymaktadır. Her iki eser de “Yöneticilere Öğütler” geleneğinin eseridir. 1496 yılında Floransa’da doğan ve 1512’de sürgün edilen Machiavelli, yeniden iktidara gelen Medici ailesine ithafen Hükümdar’ı kaleme almış, Doğuyu Osmanlı kandından gözlemleyerek, “Amaca giden her yol mübahtır” görüşünden hareket etmiştir. Bu yazının kaleme alındığı dönem İtalya’nın yükseliş dönemi olup Rönesans’ın başlangıç dönemidir.

XVII. yüzyılda yaşamış olan Koçi Bey’in asıl adı Mustafa olup, Arnavut asıllı bir devşirmedir. Raporunu Osmanlı hanedanın iyiliği ve bozulan devlet teşkilâtının ve yönetme tarzının yeniden eski parlak günlerine dönebilmesi için yazdığını ifade etmektedir. Koçi Bey Risâleleri’nin kaleme alındığı dönem, Osmanlı’nın gerileme dönemidir. Koçi Bey Risâleleri1631 yılında hazırlanarak önce Osmanlı Padişahı IV. Sultan Murat’a (1623-1640), sonra kardeşi I. Sultan İbrahim’e (1640-1648) sunulan raporlardan oluşmaktadır. Koçi Bey, IV. Murat’a sunduğu raporda Osmanlı devletinin çürümesini Kanunî Sultan Süleyman dönemine kadar götürmektedir. Bu Risâleler’de Koçi Bey, sadece sorunları dile getirmiyor, bu sorunlarla ilgili çözüm önerilerini de sıralıyor.

Hükümdar’da Machiavelli “hem tilki, hem de aslan olmayı” önerir. Çünkü; “Tuzakları tanımak için tilki, kurtları korkutmak için aslan olmak gerekir. Sadece aslan olmakla yetinenler bir şey bilmiyor demektir.” demektedir.

Machiavelli’nin önerilerini şöyle özetleyebiliriz:

• Yumuşak, âdil olmak yerine merhametsiz/acımasız olunuz. Sevilmekten ziyade korkulmak daha güvenlidir. Korkudan doğan bağlılık, korkunun sebepleri varlığını sürdürdüğü sürece asla kaybolmaz.

• Cömert olmak yerine, cimri olunuz. Ne kadar cömert davranırsan onu sürdürme olasılığın o kadar azalır ve kendini ya fakir ve aşağılık, ya da zorba ve nefret dolu bulursun.

• Kötülükler bir çırpıda yapılmalı ki, halkın acıları kısa sürdüğü için kızgınlığı da kısa sürsün. İyilikler ise yavaş yavaş yapılmalı ki, tadına daha iyi varılsın.

• Cana kıyınız, fakat mala dokunmayınız. İnsanlar babalarının ölümünden doğan acıyı, miraslarının kaybından daha çabuk unuturlar.

• Sözünüzde durmanız pek önemli değil, ustalıkla aldatabilirsiniz. Aldatan kişi her zaman aldatılacak birini bulur.

Berceste

Baş olanlar sevinmesin, ne gelirse başa gelir

Diz toprağa yaslanır da, baş düşerse taşa gelir (Anonim)

* * *

Koçi Bey Risâleleri’nde öne çıkan önerileri de şöyle özetleyebiliriz:

“Tilkinin pençesinin gücü aslana ulaşamaz.”

• Din ve devlet işlerinde kararlı olunuz.

• Adil olunuz. Yalancı dünya için kimi görevden alındı, kimi ise göreve atandı ve nice hak etmiş kimseleri oturak edip, yerine hak etmeyenleri getirerek içlerinde birini diğeriyle değiş- tirmek eksik olmaz oldu. “İnkâr ile dünya ayakta durur, fakat zalim ile durmaz.”

• Her işi hak edene veriniz. O makam, göz yumma yeri ve ona buna saygı gösterisinde bulunma mahalli değildir. Yüce Allah Kur’an’ında: “Gerçekten Allah size emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adalet ile hüküm vermenizi emreder.” buyurmuştur.

• İltimas ve rüşveti kaldırınız. Yeryüzünde rüşvet leşi ortadan kaldırılmadıkça adalet mümkün olmaz. Şerefli kadılıkların rüşvet ile satılması, Allah esirgesin dinin satılması gibidir.

• Halkı ezdirmeyin ve ezmeyin.

• “Şöhret afettir” demişler. Gerçekten büyük afettir. Süs ve şöhretten kaçınız.

• İyilere iyilikleri karşılığında saygı gösterilmediğinden, kötülere kötülükleri için cezalandırılmadığından, âlim ile cahil birbirinden ayrılmayıp, âlimlerin değeri bilinmediğinden büyük bilginlerin halk nazarında rağbeti kalmadı. Kötülere karşı çıkınız, iyileri koruyunuz.

• Bütün işe yaramazlar, iyilerin düşmanıdır.

Berceste

İnsan büyüdükçe mi anlıyor dertleri?

Yoksa insan büyüdükçe mi anlıyor gerçekleri? (Özdemir Asaf)

* * *

Bu hafta

Kitap               : Yaşamak / Cahit ZARİFOĞLU

Film                 : My name is Khan

Müzük            : Makber

Kasım Ayının Hediye Kitapları:

Âsım/M.A. Ersoy / (Türkçe ve Osmanlıca)

Genç Safahat/M.A.Ersoy)